Bilimsel sınıflandırma (Taksonomi)
Familia (Familya-Aile): | Asteraceae (Papatyagiller) |
Tribus (Oymak): | Anthemideae |
Genus (Cins): | Achillea |
Species (Tür): | Achillea millefolium |
Bitkinin Türkçe adı | Civanperçemi |
Bitkinin İngilizce adı | Yarrow |
Kullanılan kısmı | Herba Millefolii (Çiçekli toprak üstü kısımları) |
Civanperçemi (Achillea millefolium), Asteraceae (Papatyagiller) familyasının üyesi olan çok yıllık otsu bir bitkidir. Türkçede binbiryaprakotu, ayvadanası, akbaşlı, kandil çiçeği gibi yörelere göre değişen isimlerle de bilinir. Latince tür adı olan Mille (bin) folium (yaprak) “bin yaprak” anlamına gelmektedir. İkili adlandırma öncesi adı “Millefolium vulgare album”dur. Cins adını efsanevi kahraman Aşil’den (Akhilleus) almaktadır. Homeros’a göre bitkiyi ilk kez Aşil kullandığı için Achillea adı verilmiştir. Civanperçemi tarih boyunca savaşta yaralanan askerlerin kanamasını durdurmak için kullanıldığından “herba militaris=asker otu” adını da almıştır. Günümüzde bilinen 200’ün üzerinde vardır, ülkemizde ise 40’a yakın tür doğal olarak yayılış göstermektedir. Bu türlerden 22’si sadece ülkemizde yetişen endemik bitkilerimizdendir. Bitkiden elde edilen mavi renkli uçucu yağı, çiçekli gövdesi ve yaprakları tedavide kullanılır. Özel ve kuvvetli bir kokusu ve acımtırak bir lezzeti vardır. Böcek kovucu olarak kullanılır. Bitkiden çeşitli mordanlarla sarı ve yeşil boyalar elde edilir.
Botanik özellikler: 30 ila 90 cm’ye kadar boylanabilen, otsu, çok yıllık, aromatik kokulu, tüylü bir türdür. Gövde dik ve 4 köşelidir. Yapraklar yeşil veya grimsi yeşil, ince ve çok parçalı, iki yada üç teleksidir. Yaprakların tüylülük durumları değişken olup gövde üzerinde sarmal oluşturacak biçimde sıralanmıştır. 4-8 mm çapındaki çiçeklerin 50 ila 100 tanesi bir arada 2-30 cm çapında topluluklar oluşturmuş; dilsi çiçekler beyaz ya da pembemsi, tüpsü çiçekler kirli beyazdır. Meyve 1.8-2 mm ve köşeleri yuvarlak, dikdörtgen şekilde, yassı, parlak koyu kahverengi. Rizomatöz bir büyüme biçimine sahiptir. Çiçeklenme zamanı Haziran – Eylül ayları. Hermafrodit bir bitki olup böcekler tarafından tozlaşmaktadır.
Yayılış: Doğal olarak Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir. Türkiye’de genellikle Marmara, Karadeniz, İç ve Doğu Anadolu bölgelerinde bulunur. Çayırlarda, kurak taşlı yamaçlarda, yol kenarlarında doğal olarak yetişir.
Yetiştirme koşulları: Bol güneş alan yerlerde yetiştirilir. Organik maddece zengin topraklarda verimi yüksektir. Kapalı yerlerde yetiştirilmeye uygun değildir. Soğuklara, kuraklığa dayanıklıdır. İlkbahar veya sonbaharda köklerin ayrılması veya ilkbaharda çelikle çoğaltılabilir. Mayıs’tan Ekim’e kadar çiçek açar. Çiçeklerin açma zamanında hasat edilir.
Kullanılan kısım: Çiçek (kurutulmuş), topraküstü kısmı (taze veya kurutulmuş), topraküstü kısımları uçucu yağ taşır.
Kullanım şekli: Uçucu yağ, çay (demleme), tentür, oturma banyosu. Kozmetikte derinin aşırı yağlanmasını önleyici, sarı renkli saçları parlatıcı olarak faydalanılır. Besinlere ve içkilere koku verici olarak konur. Süs bitkisi olarak yetiştirilir. Birlikte yetiştirildiği bitkileri zararlı böceklerden korur.
İçerik: Alkaloitler, aromatik maddeler, karbonhidratlar, fenolik maddeler (flavonoitler, kumarinler, tanenler), glikozitler (saponinler, steroller), sabit yağlar, vitaminler
Uyarılar: Özellikle uzun süre ve yüksek dozda kullanıldığında baş dönmesi, baş ağrısı, ışığa duyarlılık ve dermatit görülebilir. Tansiyon ilaçları ve antikoagülanlarla etkileşim gösterir. Papatyagillere alerjisi olanlar, epileptikler, 5 yaş altı çocuklar, anne adayları ve emzirenlerce kullanılmamalıdır.
